Bắc Ninh - Miền quê của những di sản lịch sử văn hóa truyền thống

04/09/2024

Bắc Ninh - Miền quê của những di sản lịch sử văn hóa tiêu biểu của nền văn hiến và truyền thống cách mạng Việt Nam. Tới bất cứ đâu trên mảnh đất này - nơi từ nghìn xưa cho đến hôm nay, luôn là phên dậu phía Bắc của Kinh thành Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội, cũng đầy ắp những kỷ niệm lịch sử và sống động truyền thống văn hóa Việt Nam, đậm đà bản sắc Kinh Bắc, được kết tinh trong những di tích lịch sử văn hóa với số lượng phong phú vào bậc nhất so với các địa phương trong nước và đặc biệt phô diễn rực rỡ trong các lễ hội dân gian ở những làng quê nổi tiếng “địa linh, nhân kiệt”.

Bắc Ninh - Miền quê của những di sản lịch sử văn hóa truyền thống

Hát quan họ trên thuyền.

Bên kia sông Đuống, trên đất Thuận Thành - trung tâm của phủ Thuận An xưa, uy nghiêm Lăng mộ Kinh Dương Vương, những đình, đền thờ Lạc Long Quân - Âu Cơ ở Á Lữ và nhiều làng trong vùng, là những đài tưởng niệm trên mặt đất và trong lòng người về cội nguồn dân tộc (Nam Bang Thủy tổ - Ổng tổ nước Nam). Thành cổ Luy Lâu ở xã Thanh Khương (Dâu) với một khu di tích còn lại của những dinh thự, đền đài, lăng mộ, chùa tháp, phố chợ, bến bãi... là hình bóng của Thủ phủ Luy Lâu - trung tâm chính trị, quân sự của quận Giao Chỉ, sau đó là Giao Châu, và của đô thị Luy Lâu - một trung tâm kinh tế - thương mại, một cảng thị mang tính quốc tế, đồng thời là trung tâm văn hóa, Phật giáo, Nho giáo lớn và cổ xưa nhất của nước ta, tồn tại suốt thiên niên kỷ đầu Công nguyên. Xung quanh Luy Lâu là các đình, đền thờ các nữ tướng của Hai Bà Trưng, nơi in dấu những chiến công vang dội của nghĩa quân Hai Bà Trưng trong cuộc vây phá Thủ phủ Luy Lâu, giành lại nền độc lập cho dân tộc trong cuộc khởi nghĩa đầu Xuân năm 40.

Thuận Thành còn là miền quê của nghệ thuật dân gian với làng tranh Đông Hồ, làng ca trù Thanh Tương, làng rối nước Ngũ Thái, của những công trình kiến trúc Phật giáo nổi tiếng cổ kính, đồ sộ như: Chùa Dâu, Chùa Bút Tháp… trở thành những danh lam cổ tự bậc nhất của Phật giáo Việt Nam, là quê hương của nhiều thi nhân nổi tiếng như Nguyễn Gia Thiều, Sái Thuận, Hoàng Cầm...

Qua Thuận Thành tới miền đất Gia Bình, Lương Tài - nơi có ngọn núi Thiên Thai thơ mộng, quê hương của ông Trạng khai khoa Lê Văn Thịnh, là một thắng địa nổi tiếng, nên từ đầu thời Lý, nhà vua đã cho xây Chùa Đông Lâm, Chùa Tĩnh Lự trên đỉnh núi, cung Long Phúc ở sườn non để thường xuyên lui tới du ngoạn ngắm cảnh, đề thơ. Ngay chân núi là di tích Chùa Thiên Thai, Đền thờ quan Trạng được dựng ngay trên nền nhà xưa của ông để nhân dân tôn thờ một trong những công thần bậc nhất triều Lý. Qua Thiên Thai tới Lệ Chi Viên và hành cung Đại Lai - nơi xảy ra vụ án oan nghiệt đối với Nguyễn Trãi - người anh hùng dân tộc và danh nhân văn hóa thế giới. Lòng đất nơi đây còn lưu giữ dấu tích một khu lò gốm cổ thời Bắc thuộc và khu vực cư trú thuộc nền văn hóa Đông Sơn nổi tiếng với nhiều cổ vật quý. Từ Đại Lai sang Chùa Đại Bái - quê hương nhà sư, thi sĩ Huyền Quang - một trong ba vị tổ của Thiền phái Trúc Lâm thời Trần, nay còn lại ngôi chùa cổ kính, đền thờ, tháp mộ và lễ hội tưởng niệm hàng năm vào ngày 20 tháng Giêng.

Qua Đại Bi xuống cửa Lục Đầu - Bình Than, vào thăm đền thờ, lăng mộ Cao Lỗ Vương - nhà quân sự tài ba đã sáng chế nẫy nỏ và kiến trúc Kinh thành Cổ Loa của nhà nước Âu Lạc, thăm hệ thống đình, chùa các làng bên cửa Lục Đầu Giang, giúp người xem sống dậy những chiến công chống giặc ngoại xâm của dân tộc ở nơi sông nước, núi non hiểm yếu này.

Vượt cầu Hồ, hay từ Hà Nội, ngược Quốc lộ 1A cũ - 1A mới, 1B, qua sông Hồng, sông Đuống sang đất phủ Từ Sơn xưa, nay là thị xã Từ Sơn và các huyện Tiên Du, Yên Phong, Quế Võ và thành phố Bắc Ninh. Hơn bất cứ địa phương nào, nơi đây đậm đặc di sản lịch sử - văn hóa và nhộn nhịp các hoạt động kinh tế - giao thương buôn bán từ xưa, nhất là trong thời kỳ đổi mới. Làng Đình Bảng, Lăng Lý Bát Đế, Đền thờ Cổ Pháp (hay Đền Đô) - nơi yên nghỉ và tôn thờ các vua nhà Lý - những bậc minh quân đã khai mở một triều đại vàng son, xây dựng và phát triển văn minh Đại Việt. Vùng đất này là địa bàn sinh thành dân tộc và văn hóa Việt, nơi thi triển có hiệu quả nhiều chính sách dựng nước và giữ nước, phát triển văn hóa, văn minh Đại Việt của các triều đại trước.

Chiến tuyến Như Nguyệt, Đền Xà, Đền Yên Phụ (Yên Phong) còn âm vang lời tuyên ngôn độc lập bên dòng sông Cầu lịch sử “Nam quốc sơn hà Nam đế cư" (Sông núi nước Nam vua Nam ở). Khu du lịch, lịch sử - văn hóa chiến tuyến Như Nguyệt tại xã Tam Giang, huyện Yên Phong cùng với hệ thống các đình, đền thờ Thánh Tam Giang ở dọc đôi bờ sông Cầu và các lễ hội kỷ niệm đức Thánh hàng năm của trên 300 làng, giúp cho mọi thế hệ người Việt Nam không bao giờ nguôi quên những chiến công giữ nước, bảo vệ nền độc lập dân tộc của quân dân nhà Lý.

Hệ thống các chùa Phật Tích, Tiêu Sơn, Cổ Pháp, Bách Môn, Lãm Sơn (Dạm), Hàm Long, các đình Đình Bảng, đình Diềm, Hồi Quan, Cô Mễ, đền thờ Bà Chúa Kho… là những danh lam cổ tự, công trình kiến trúc nghệ thuật nổi tiếng và đặc sắc trong kho tàng di sản văn hóa của dân tộc. Tiêu biểu là Văn Miếu Bắc Ninh - nơi tôn thờ trên 600 vị đại khoa của quê hương Kinh Bắc nổi danh hiếu học và thành đạt trong khoa cử thời phong kiến; cho thấy Bắc Ninh là vùng đất tiêu biểu của nền văn hiến Việt Nam. Nền văn hiến ấy được sinh thành, nuôi dưỡng, bảo tồn trước hết ở các làng xã. Làng xã Bắc Ninh vốn có lịch sử lâu đời, có các hoạt động kinh tế, văn hóa và thương mại phong phú, đa dạng và nhộn nhịp. Nơi đây có các làng Tiến sĩ như Kim Đôi, Vĩnh Kiều, Tam Sơn… các làng buôn nổi tiếng như Phù Lưu, Đình Bảng, Cẩm Giang, Mai Động, Lũng Giang, đông đảo các làng thợ: Làm giấy Đống Cao; chạm khắc gỗ Phù Khê, Kim Thiều, Đồng Kỵ; thợ ngõa như Đình Cả, Nội Duệ, Viềng; làm sắt Đa Hội; làm gốm Phù Lãng; làm đồng Đại Bái, Quảng Bố; dệt lụa Cẩm Giang; nuôi tằm - ươm tơ Vọng Nguyệt, Tam Sơn, Tương Giang… Và đặc sắc là những làng nghệ thuật như làng tranh Đông Hồ, hát ca trù Thanh Tương, múa rối nước Đồng Ngư và 49 làng Quan họ... Những làng quê Bắc Ninh chính là nơi sinh thành, nuôi dưỡng biết bao danh nhân lịch sử, văn hóa và cách mạng, quê hương của các đồng chí Ngô Gia Tự, Nguyễn Văn Cừ, Hoàng Quốc Việt - những chiến sĩ cộng sản tiền bối của Đảng và là học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Bắc Ninh là vương quốc của lễ hội, quê hương của những sinh hoạt văn hóa dân gian đặc sắc và phát triển tới đỉnh cao. Hầu như làng xã nào cũng có lễ hội, đình đám diễn ra trong năm, mà trung tâm lễ hội là các di tích đình, đền, chùa, nghè, miếu. Nhiều lễ hội có quy mô lớn, cuốn hút du khách trong và ngoài nước như: Lễ hội khán hoa mẫu đơn chùa Phật Tích, hội rước pháo làng Đồng Kỵ, hội Đền Đô, hội đền Bà Chúa Kho, hội chùa Dâu, hội chùa Bút Tháp, hội chùa Hàm Long, hội đền Phả Lại, hội Đền Than, hội giỗ tổ Huyền Quang, hội chen Nga Hoàng, hội kéo dây lấy lửa Yên Vỹ, hội chém lợn Khắc Niệm... Nổi tiếng và cuốn hút là lễ hội ca hát giao duyên của các làng Quan họ, mà tiêu biểu nhất là hội Lim, hội đền Vua Bà…

Lễ hội và các hoạt động tâm linh, tín ngưỡng, văn hóa dân gian diễn ra ở các làng quê, trong khuôn viên của các di tích đình, đền, chùa… là dịp phô diễn tập trung và rực rỡ nhất truyền thống, bản sắc văn hóa của con người Kinh Bắc - Bắc Ninh: cần cù, thông minh, tài khéo, năng động trong hoạt động kinh tế và giao thương buôn bán, sáng tạo trong các hoạt động văn hóa nghệ thuật. Và bao trùm là đạo lý sống giàu chất nhân văn: “Uống nuốc nhớ nguồn”, quý trọng tình nghĩa, sự thủy chung trong quan hệ giữa người với người, “bốn biển một nhà”, “tình chung một khắc, nghĩa dài trăm năm”, tôn vinh tình yêu, tôn vinh lòng yêu say và sáng tạo trong các hoạt động văn hóa nghệ thuật.

Bắc Ninh - Kinh Bắc, quê hương của thi ca và nhạc họa, quê hương của nhiều danh nhân lịch sử văn hóa tiêu biểu của đất nước, quê hương của những người dân cần cù, thông minh, quả cảm trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước, của những người dân giàu tâm hồn nghệ sĩ trong hoạt động sáng tạo, xây dựng và phát triển văn hóa Việt Nam. Về với Bắc Ninh là về với cội nguồn dân tộc và cội nguồn văn hóa Việt Nam./.

Theo Cổng thông tin điện tử tỉnh Bắc Ninh